जम्मु र कश्मीरको अर्थतन्त्रको एक महत्वपूर्ण क्षेत्र पर्यटन

जम्मु र कश्मीरको अर्थतन्त्रको एक महत्वपूर्ण क्षेत्र पर्यटन हो।
यस क्षेत्रको सबैभन्दा ठूलो सेवा मुलक उद्योग भएको पर्यटनले जीडीपीमा महत्वपूर्ण योगदान गर्छ, रोजगारी प्रदान गर्छ, कर दिन्छ र देशका लागि केही विदेशी मुद्रा पनि कमाउँदै आएको छ ।

काश्मिरमा पृथकतावादी हिंसाको प्रकोपले अन्य महत्वपूर्ण क्षेत्रहरू जस्तै पर्यटनले पनि ठूलो क्षति भोग्नु परेको थियो ।
यसै कारण धेरै युरोपेली देशहरु र अमेरिकाले आफ्ना नागरिकलाई काश्मिर नजान सल्लाह जारी गरे उनीहरूले उक्त स्थानलाई ”एक असुरक्षित यात्रा गन्तव्य’ भनेर वर्गीकरण गरेका थिए ।

जस कारण हजारौं स्थानीय मानिसहरूको जीवनमा दुःख आयो जस्तै होटल, गेस्टहाउस मालिक, हाउसबोट र शिकारा सञ्चालकहरूका अतिरिक्त ट्याक्सी मालिक, पोनीवल, पर्यटक गाइड र यस उद्योगसँग सम्बन्धित अन्य मानिस जस्तै शाल मेकर्स, पापियर मेची कारिगर, कार्पेट जुलाहा, काठ कुँद्ने कारिगर आदि ।
सन् १९९० पछी ६ वर्षभन्दा बढी समयसम्म जब कश्मीरमा हिंसाको केन्द्रबिन्दु भयो, पर्यटन व्यवसाय लगभग ठप्प भयो । त्यसपछि सत्तामा आएका सबै सरकारहरूका लागि यो प्रमुख स्थानीय उद्योगको पुनरुत्थान एउटा ठूलो चुनौती नै थियो ।

पर्यटकको मुख्य गतिविधि मात्रै रोकिएन, वार्षिक अमरनाथ जात्राजस्तो धार्मिक यात्रा समेत अत्यन्तै कमजोर रहयो ।

अँध्यारो बादलसम्म पुग्ने एउटा चाँदीको अस्तर,माता वैष्णोदेवी मन्दिरको तीर्थस्थल पनि जम्मू डिभिजनको रेसी जिल्लामा अवस्थित छ ।
त्रिकुटा हिल्समा रहेको देवताको बासस्थानमा तीर्थयात्रीहरूको दौडधूप हरेक दिन सँगसँगै बढ्दै गएको छ । माता वैष्णोदेवी मन्दिरमा प्रत्येक वर्ष २.६ करोडभन्दा बढी भक्तजन आउने गरेको अनुमान गरिएको छ । जम्मु डिभिजनमा पर्यटकीय आकर्षणका धेरै स्थानहरू छन् जुन त्यहा भएको हिंसाबाट प्रतिकूलको असर परेको थिएन । तर, विश्वव्यापी लोकप्रियता भएका प्रमुख पर्यटकीय आकर्षण उपत्यकामा छन् भन्ने तथ्यलाई भने नकार्न सकिदैन । श्रीनगरको दल तालको वरिपरि मुगल उद्यान, तैरिने महलहरू जसलाई हाउसबोट, निगीन, वुलार र मानस्बल ताल भनिन्छ। गुल्मर्ग, सोनामर्गको स्की रिसोर्ट, सुनौलो मीदो र पहलगम, एङ्गलरको स्वर्ग, यसको पर्वतीय खोलामा प्रशस्त ट्राउट माछा हरू भएको, ट्रेकरहरूले हरमुख, महादेव, कोलाहोई शिखर, गंगाबल, शेषनाग, विष्णुसार आदि तालहरू जसले शिखरहरूको सपना देख्छन् ।

यी केही स्थानहरू हुन् जुन साधारणतया यात्राको ब्राउचरहरू र भ्रमण तथा यात्रा सञ्चालकहरूको कैटालोगमा उल्लेख गरिएका छन । तर तथ्य यो रहेको छ कि थोमस मूरको ”लाला रुखको भूमि” एक अटुट पर्यटन क्षेत्र हो जुन क्षणमा एक जनाले पीर पञ्जाल पर्वत दायरा पार गरेर भ्यालीमा प्रवेश गर्दछ ।

विश्वस्तरका गन्तव्यहरुसँग प्रतिस्पर्धा गर्न कुन ठाउँबाट अगाडि बढाइने हो र पर्यटनलाई आफ्नो विगतको गौरवमा फर्काउने आफ्नो प्रयास स्वरुप हालै आयोजित पर्यटन प्रवर्द्धन कार्यक्रमका क्रममा मनोज सिन्हाले भने- “पर्यटन क्षेत्रको रुपान्तरणका लागि पर्यटन उद्योगका लागि दिगो विकास, आतिथ्य क्षेत्रलाई सबल बनाउने गरी पाँच खम्बाहरु केन्द्रीत रहने छन् , मानव संसाधन विकास, गोल्फको विकास र भोजनको लोकप्रियीकरण।”
जम्मु र काश्मिरको बजेट २०२१-२०२२ मा क्यापेक्स बजेट बाँडफाँटका लागि अतिरिक्त पर्यटन पूर्वाधार निर्माणका लागि PM विकास कार्यक्रम अन्तर्गत रु १,००० करोड लिइने छ ।

पर्यटन र संस्कृतिका बिकासका लागि बजेट, यी दुई सम्बद्ध विभागमा २०२०-२०२१ मा २८३ अर्ब रुपैयाँ र २०२१-२०२२ का लागि ७८० अर्ब रुपैयाँ रहेको अधिकारीहरुले बताएका छ्न ।

पर्यटन विभागका सचिव सरमद हाफीजले आईआइएनलाई भने, “हामी पर्यटन पुनरुत्थानको सामुहिक दृष्टिकोणलाई हाम्रो कला, संस्कृति र खानपानसँग जोडेर पछ्याइरहेका छौं । हामी पर्यटकहरूलाई तिनीहरूले पहिला कहिल्यै अनुभव नगरेको अनुभव दिने योजना बनाएका छौं । दल र अन्य तालमा ”दोउङ्गा’को सवारी जस्तै प्राकृतिक वासस्थानमा स्थानीयवासीसँग बस्ने, परम्परागत काश्मिरी ”वाजवान” जस्तो जातीय खाना मात्र नभएर अन्य धेरै स्थानीय खाना उपलब्ध गराउने छौ ।”
यस्तै “१८ देखि ४५ वर्षका प्राथमिकता पाएको क्षेत्रमा समेत भ्यक्सिन लगाउने पहिलो चरणमा हामीले होटल, ट्याक्सी अपरेटर, शिकरौला, पोनिवलाह लगायतका ८० प्रतिशतभन्दा बढीलाइब भ्याक्सिन लगाइसकेका छौं । हामी कोभिड प्रोटोकलका लागि सबै पर्यटन खेलाडीहरू प्रशिक्षण गर्दै छौ” ।

सरकारले यस वर्ष वा अर्को वर्ष पर्यटन पुनरुत्थानको आशा गरिरहेको छ कि छैन भनी सोध्दा अधिकारीले भने, “हामी चाँडै पुनरुत्थानको आशा गर्दैछौं र पहिले नै केही राम्रा संकेतहरू छन्, तर यो सबै कोभिड स्थिति कसरी हुन्छ त्यसमा निर्भर हुन्छ । पहिले नै कोभिड स्थितिमा सुधार भइरहेको छ र होटेलर तथा यात्रा एजेन्टहरूबाट तिनीहरूले सोधपुछ गरिरहेका छन् र तिनीहरूले पनि बुकिङ लिन थालेका छन् भनेर थाह पाइरहेका छौं । अहिलेको अवस्थामा अवसर पाउँछौं । किनभने भारतबाट पर्यटकका रूपमा विदेश जानेहरूले उडान प्रतिबन्धका कारण त्यसो गर्न सक्दैनन् । उनीहरु अहिले काश्मिर तिर हेरिरहेका छन् । यो वर्ष हाम्रो हिउँदे पर्यटन गजब भयो किनकि विदेश जान नसक्नेहरु हामीकहाँ आए । यस वर्ष पाहलगममा समेत हिउँदे पर्यटन राम्रो भएको छ । हामीले बाहिर धेरै पोजेटिभिटी सिर्जना गरेका छौं। अन्य कुनै पनि पर्यटकीय गन्तव्यमा भन्दा महामारीको समयमा जम्मु र काश्मिर यात्रा गर्नु सुरक्षित छ । उनले भनेका थिए ।

पर्यटन पूर्वाधारका बारेमा सोधिएको प्रश्नमा अधिकारीले भने, “जेकेटीडीसीको बजेट पनि धेरै नै बढेको छ । हाम्रो प्रचार अनुदान उल्लेखनीय वृद्धि भएको छ । गत वर्ष हामीले थुप्रै कार्यक्रमहरु आयोजना गऱ्यौं। हामीले ”बडाम्वरी” पर्व, हिउँदे कार्निभल, ”खेलो भारत” आदि गर्यौं । अहिलेको अवस्थामा बाहिरी पर्यटन सबैभन्दा सुरक्षित हुने भएकाले बाहिरी गतिविधिमा ध्यान केन्द्रित गरिरहेका छौं” ।

सरमादले भने “यसबाहेक, बलीवुडलाई कश्मीरको आफ्नो छनौट बाहिरी स्थानमा फर्काउने प्रयासले पहिले नै फल फलाउन थालिसकेको छ । हामीले महामारीको बेला पनि भ्यालीमा फिल्मको सुटिङ गर्ने बलीवुड युनिटहरू राखेका थियौं । हामी निश्चित छौं कि बलीवुड ठूलो तरिकाले कश्मीरमा फर्कंदैछ,” पर्यटन सचिवले दाबी गरेका छ्न ।

काश्मिरमा उद्योगलाई थप मार्ग प्रदान गर्न पर्यटन विभागले पनि स्याफ्रोन र बागवानी पर्यटनको काम गरिरहेको छ ।

“इको सर्किट पर्यटन, चलचित्र पर्यटन, गल्फ पर्यटन, सम्पदा पर्यटन, धार्मिक/आध्यात्मिक पर्यटन, वेलनेस टुरिजम, ताल पर्यटन, ग्रामीण/गाउँ को पर्यटन, विवाह गन्तव्य पर्यटन, व्यावसायिक कर्पोरेट सम्मेलन आदिको सम्भाव्यता अथाह छ र हामीले उद्योगलाई पुनः लाइनमा फर्काउनेमा पक्का छौ”,सचिवले थपे ।

सामाद हाफीज जस्ता प्रशासनका अधिकारीहरूले गरेको अठोट र कडा परिश्रमलाई ध्यानमा राख्दै कश्मीरको पर्यटनका अन्धकारमय दिनहरू चाँडै समाप्त हुनेछन् भन्ने विश्वास गर्ने धेरै कारणहरु छ ।

सभार-MENAFN